Ünsüz Uyumu

                                                                                                         

                  Ünsüz Uyumu Nedir

A) Ünsüz Benzeşmesi:

Türkçe sözcüklerde yanyana bulunan ünsüz seslerin (harflerin) yumuşaklık veya sertlik bakımından birbirlerine uymasıdır. Ünsüz uyumu daha çok sözcüklerin kök-ek ilişkisinde görülür. Sonu ünsüzle biten bir sözcüğe, ünsüzle başlayan bir ek getirileceği zaman ikisi arasında bir uyum olmasına dikkat edilir. Sözcük yumuşak ünsüzle bitiyorsa ekin yumuşak ünsüzle başlayanı; sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş, t) bitiyorsa ekin sert ünsüzle başlayan şekli getirilir.

sınıf-da değil, sınıfta

sokak-da değil, sokakta

ağaç-dan değil, ağaçtan

at-gı değil, atkı

çiçek- ci değil, çiçekçi

Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi eklerin yumuşak ve sert ünsüzle başlayan şekilleri vardır.

– da, – ta, – dan, – tan, – gı, – kı, – ki, -cı, – çı (çi, çu / -cü), – dı / – di, -tı / – ti

Ünsüz benzeşmesi, yabancı dillerden dilimize giren bazı yabancı sözcükler ile birleşik sözcüklerde aranmaz.

İstikbâl, mahdut, makbul, işgal, meşgul ile akbaba, kurtdereli, üçgen, Akdeniz, kırkbayır vb.

B) Sert Ünsüzlerin Yumuşaması

Sözcük sonlarındaki süreksiz sert ünsüzler (ç, k, p, t), sesli harfle başlayan bir ek aldıklarında yumuşarlar:

ç – c ; k – ğ ; p – b ; t – d olur.

 

Bu kurala sert ünsüzlerin yumuşaması denir.

ardıç – ardıca

ağaç – ağacı

ekmek – ekmeği

tabak – tabağı

söğüt – söğüde

kitap – kitaba vb.

Tek heceli sözcükler ile yabancı dillerden dilimize giren bazı sözcükler bu kurala uymaz.

iç- içi ; ok- oku; kırk- kırkı; kata – kata; yat – yatı vb.

gayret – gayreti; ehemmiyet- ehemmiyeti vb.

hukuk – hukuku ; millet- milleti vb.